تحلیل روانشناسانه ی مقالات شمس تبریزی

نظر به اهمیت جایگاه «شمس الدین محمد تبریزی» از جهت رابطه ی تنگاتنگ وی با «مولانا جلال الدین محمد بلخی» که خود به عنوان یکی از مهم ترین چهره های تاریخ ادبیات فارسی شناخته می شود و نیز به دلیل نبود پژوهشی مستقل که به مقالات شمس و وجوه فردی شخصیت شمس از منظر روان شناسی بپردازد، شناخت هرچه بیشتر شخصیت و کارنامه ی شمس، خاصه از حیث تأثیر بر شخصیت عرفانی مولانا، مفید فایده خواهد بود. یکی از شیوه های رایج در نقد و بررسی آثار ادبی، تحلیل بر مبنای نظام های علوم انسانی است که در این میان نقد و تحلیل روان شناسانه نیز در حکم ابزاری جهت تحلیل نظام مند شخصیت مولف و محتوای آثار ادبی-هنری مورد استفاده قرار می گیرد. در این پژوهش با رویکرد اسنادی-کتابخانه ای ابتدا مهم ترین مولفه های تحلیل روان شناسانه ی آثار ادبی-هنری از کتب نظریه های ادبی و نیز تألیفاتی در باب مبانی روان شناسی به ویژه نظریات زیگموند فروید و ژاک لَکان، استخراج گردیده و در ادامه، بخش هایی از مقالات شمس که حاوی داده هایی ارزشمند برای تحلیل روان شناسانه بودند، انتخاب و دسته بندی شدند؛ سپس تجزیه و تحلیل این داده ها در دو حیطه ی کلیِ «شخصیت» شمس تبریزی و «محتوای مقالات شمس» انجام گرفت. مواردی نظیر دگرگونی های روحی شمس در دوران کودکی، نوع ارتباطات او با خانواده و نزدیکان و همچنین بررسی پاره ای از وجوه شخصیتی و رفتاری او در حیطه ی تحلیل شخصیت «مولف» و از دیگرسو بررسی تعدادی از شخصیت های نامبرده شده در مقالات و کارکرد ایشان در متن اثر، وجوهی از لطف، قهر، غضب و کیفیت مواجهه با «مرگ» در زمینه ی بررسی «محتوای اثر»، تحلیل و تبیین شدند. درنهایت نتایج این بررسی ها با تعاریف و ملاک های روان شناسی مقایسه، دسته بندی و در قالب اصطلاحات رایج این علم، تبیین گردیدند.